خلاصه درس :

در این درس خلاصه ای از آنچه بیان شد از تبیین مبانی اندیشه دینی با تمرکز بر ایمان، توحید، نبوت و ولایت پرداخته می‌شود.

ایمان به عنوان ریشه تربیت دینی، نه‌تنها مبنای حرکت فردی، بلکه اساس شکل‌گیری جامعه توحیدی نیز تلقی می‌شود. در اندیشه دینی، توحید جایگاه محوری دارد؛ هم در سطح جهان‌بینی که تصویری از هستی بر اساس خدامحوری ارائه می‌دهد، و هم در سطح ایدئولوژی که برنامه‌ای برای زندگی فردی و اجتماعی بر پایه عبودیت و نفی طاغوت ارائه می‌کند.

بعثت انبیا در این منظومه فکری، با هدف تربیت انسان متعالی و تأسیس جامعه‌ای بر پایه توحید صورت می‌گیرد. نبوت، صرفاً ابلاغ پیام نیست، بلکه فرآیندی تمدنی است که انسان را از حیات طاغوتی به حیات طیبه منتقل می‌کند. این مأموریت بدون تکوین جامعه‌ای ولایی که بستر پرورش انسان موحد باشد، تحقق نمی‌یابد.

در ادامه، ولایت به عنوان محور ساخت جامعه دینی مطرح می‌شود. در قرآن، ولایت منحصر در ولایت الله است که از طریق رسول و اولیای الهی جاری می‌شود. از منظر قرآن، ولایت تعطیل‌بردار نیست؛ هرگاه جامعه‌ای تحت ولایت خدا و رسول قرار نگیرد، ناگزیر در دام ولایت طاغوت قرار خواهد گرفت. جامعه‌ای که ذیل ولایت الهی شکل می‌گیرد، زمینه‌ساز بندگی، اخلاق و عمل صالح است. در مقابل، جامعه طاغوت‌محور عقل را اسیر می‌سازد، روح را محصور می‌کند و تربیت الهی را مختل می‌نماید. از این رو، قرآن هجرت از جامعه طاغوتی به جامعه ولایی را ضروری می‌شمارد.

این نگاه با نگرش فردگرایانه‌ای که دین را صرفاً در قالب فردی و عبادی می‌بیند، تفاوت بنیادین دارد. انبیا در پی ساخت امت بودند، نه صرفاً رشد افراد پراکنده. امت دینی، ساختاری اجتماعی با روابط مشخص است که هم در دنیا عامل رشد انسان است و هم در آخرت استمرار می‌یابد. تربیت کامل انسانی در بستر امت ممکن می‌شود، چرا که روابط اجتماعی، نقش تربیتی جدی دارند. این امت‌سازی، یک طرح تاریخی انبیاست و باید به ایجاد ساختارهایی متناسب با آن منجر شود، اگرچه این ساختارها لزوماً منطبق با مدل‌های غربی و مدرن نیستند.

نکته پایانی، نقش وحی در هدایت عقل انسان است. برخلاف تصور رایج، وحی نه‌تنها مخالف عقل نیست، بلکه عقل را هدایت می‌کند و استعدادهای آن را شکوفا می‌سازد. انبیا با نور وحی، حجاب‌ها را از عقل برمی‌دارند و دفینه‌های عقل را به فعلیت می‌رسانند. در مقابل، نظام طاغوتی عقل را در خدمت دنیاپرستی، تکاثر و سلطه نگه می‌دارد. بنابراین، برای شکوفایی واقعی عقل و رشد متوازن انسانی، هدایت وحی امری ضروری است.