خلاصه درس :

اهداف فصل اول

اهداف فصل اول شامل دو بخش است:
۱. روش تحلیل سیاسی
۲. ضرورت تحلیل سیاسی

در بخش «ضرورت تحلیل سیاسی»، به دو نکته اصلی پرداخته می‌شود:

• چگونه می‌توان تحلیل درستی داشت؟

• چرا باید جوان انقلابی قدرت تحلیل داشته باشد؟

در بخش دوم، درباره این موضوع بحث می‌شود که چگونه مردم می‌توانند با آگاهی لازم، تحلیل درستی از پدیده‌های سیاسی و اجتماعی داشته باشند.

روش تحلیل سیاسی

آنچه پیش روی شماست، تلاشی است مبتنی بر منظومه فکری حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، با هدف ارائه روشی منسجم و منطقی برای تحلیل مسائل و پدیده‌ها در چارچوب انقلاب اسلامی.
اهمیت این روش از آن جهت است که فرد را از مرحله حساسیت به مسائل و گردآوری اطلاعات تا مرحله جمع‌بندی و استنتاج یاری می‌کند و ذهن او را منسجم می‌سازد. البته نگاه این مجموعه، یک نگاه صرفاً خشک و فرایندی به روش تحلیل نیست و رویکردی کاملاً زنده، پویا و غیرمکانیکی دارد؛ به نحوی که گاه نمی‌توان مرزبندی زمانی مشخصی برای مراحل تحلیل قائل شد.

این کتاب در قالب یک «کتاب کار» و در دو گفتار و دو زمینه تنظیم شده است.
فصل نخست، به مقدمات و پیش‌نیازهای ضروری برای کسب آمادگی تحلیل سیاسی می‌پردازد و ویژگی‌های کلان‌نگرانه روحی، ذهنی و رفتاری یک عنصر متفکر و فعال سیاسی را برمی‌شمارد؛ ویژگی‌هایی که بدون آن‌ها توان تحلیل سیاسی صحیح از فرد سلب می‌شود.
فصل دوم، در دو بخش ایجابی و سلبی، گام‌ها و بایسته‌های یک تحلیل سیاسی خوب و متقن را مشخص می‌کند.

در بخش ضمیمه نیز، دو نمونه از تحلیل‌های رهبر معظم انقلاب اسلامی درباره مذاکرات ایران و آمریکا و همچنین نگاه تحلیلی کلان به انقلاب اسلامی ارائه شده است تا خوانندگان بتوانند نکات روشی مطرح شده را در تحلیل‌های عملی تطبیق دهند. برخی مثال‌های حل‌شده نیز برای تمرین بیشتر خوانندگان در نظر گرفته شده است.

ضرورت تحلیل سیاسی

چرا باید جوان انقلابی قدرت تحلیل سیاسی داشته باشد؟

تحلیل سیاسی از مباحث مهم و رایج در علوم اجتماعی و سیاسی است. هر مکتب فکری از زاویه دید خود به این موضوع نگریسته است. جامعه‌ای که خود را ملزم به تفکر درباره پدیده‌های سیاسی می‌داند، ناگزیر باید شیوه صحیح تفکر درباره این پدیده‌ها را نیز بیاموزد؛ زیرا تحلیل سیاسی، مبنای قضاوت، تصمیم‌گیری و اقدام است.

با توجه به گستره منابع و رسانه‌های خبری که هر یک تلاش می‌کنند وقایع را از منظر منافع خود تحلیل کنند، داشتن یک روش درست و منطقی برای تحلیل، ضرورتی انکارناپذیر است. این اهمیت در الگوی مردم‌سالاری دینی که سیاست بخشی از زندگی عمومی مردم است، دوچندان می‌شود.

رهبر معظم انقلاب اسلامی در تحلیل تاریخ اسلام نیز بارها بر اهمیت قدرت تحلیل تاکید کرده‌اند؛ به عنوان نمونه درباره مردم کوفه فرموده‌اند که:
«مردمی که در حادثه عاشورا قدرت تحلیل نداشتند، نتوانستند تشخیص دهند حقیقت چیست و چه جریانی در حال وقوع است. خیلی‌ها مغرض نبودند، اما دچار ضعف در فهم سیاسی بودند.»

در نگاه رهبر انقلاب، حکومت‌های دیکتاتوری نمی‌خواهند مردم تحلیل سیاسی داشته باشند، اما در نظام جمهوری اسلامی، رشد قدرت تحلیل سیاسی مردم، به‌ویژه جوانان و دانشجویان، یک ضرورت جدی است.

چگونه می‌توان تحلیل درستی داشت؟

تحلیل صحیح یک پدیده سیاسی، نیازمند روش و منطق درست است.
در فضای علمی امروز، بحث از «الزام روشی» در تحلیل سیاسی جایگاه ویژه‌ای دارد.

برای درک بهتر، لازم است تفاوت میان «توصیف»، «تحلیل» و «تفسیر» سیاسی دانسته شود:

• توصیف سیاسی: ارائه گزارشی دقیق و سطحی از رویدادها، بدون ورود به علل آن‌ها.

• تحلیل سیاسی: شکستن یک پدیده کلان به اجزای کوچک‌تر، بررسی دقیق اجزا و سپس مطالعه ارتباط اجزا با هم و با کل.

• تفسیر سیاسی: نتیجه‌گیری از روابط بین اجزای پدیده سیاسی بر اساس یافته‌های حاصل از تحلیل.

بنابراین تحلیل سیاسی، هم از توصیف و هم از تفسیر متمایز است و روش خاص خود را دارد؛ به همین دلیل در سطوح بالای دانشگاهی در رشته‌هایی چون علوم سیاسی و جامعه‌شناسی، اهمیت ویژه‌ای یافته است.

کارکردهای تحلیل سیاسی روشمند

در شرایط فتنه و غبارآلودگی فضای سیاسی، تحلیل سیاسی روشمند مانع از حیرت و سردرگمی می‌شود. فردی که دارای قدرت تحلیل است، می‌تواند در لحظات حساس تاریخی، تصمیم مناسب، دقیق و صحیح بگیرد.

در این کتاب، الگوی تحلیل سیاسی بر پایه نظام فکری و تجربی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای مدظله‌العالی ارائه شده است؛ الگویی که با بهره‌گیری از توصیه‌های ایشان در تحلیل پدیده‌های سیاسی، بر افزایش مهارت عملی در تحلیل تأکید دارد.

در این الگو ابتدا به ویژگی‌های ذهنی و مقدماتی تحلیل پرداخته شده و سپس ابزارها و فنون تحلیل به عنوان یک مهارت آموزش داده شده است. بی‌توجهی به هر یک از این دو بُعد، منجر به خطا در فهم و تحلیل، و در نهایت انحراف در قضاوت و تصمیم‌گیری می‌شود.

مزیت این روش آن است که با استفاده از تجارب علمی و عملی موجود در عرصه سیاست، زمینه درک و تحلیل بهتر پدیده‌های سیاسی و اجتماعی را فراهم می‌آورد و نسبت به روش‌های معمول موجود، کارایی بیشتری دارد.

نتیجه‌گیری

در این فصل با اهداف کلی فصل، ضرورت قدرت تحلیل برای جوانان انقلابی، و مبانی روش تحلیل سیاسی آشنا شدیم. همچنین تفاوت تحلیل با توصیف و تفسیر سیاسی را بررسی کردیم و بر اهمیت تحلیل سیاسی روشمند تاکید گردید.