خلاصه درس :

تعریف نهاد خانواده

یکی از مهم¬ترین نهادها، که کهن‌ترین و پایدارترین نهاد اجتماعی محسوب می¬شود، نهاد خانواده است. این خانواده تأمین‌کننده‌ی نیازهای جنسی مقبول و نیازهای عاطفیِ انسان و برآورده‌ کننده‌ی نیاز به بازتولید جمعیت است.

ضرورت پرداختن به نهاد خانواده

یکی از آن پایدارترین، کهن‌ترین، مهم‌ترین و تأثیرگذارترین نهادها که به تولید و بازتولید بشر کمک می‌کند و نیازهای جسمی، جنسی، زیستی آدمیان را برآورده می‌سازد، نهاد خانواده است. البته چنانچه پیشتر گفته شد، مقررات درونی نهاد خانواده هیچ‌گاه جدای از دین نخواهد بود بلکه این دین است که فرآیندهای درونیِ این نهاد را برای مشخص می‌کند.
یکی از بحث¬هایی که درباره نهاد خانواده وجود دارد، این است که اساساً ما چه نیازی داریم به بحث خانواده بپردازیم؟ در این قسمت به ضرورت¬های پرداختن به نهاد خانواده می¬پردازیم.

خانواده اولین محیط جامعه پذیری

 اولین نکته‌ی مهمی که در این بحث لازم است بیان شود، این است که خانواده اولین محیط جامعه‌پذیری است. بحث محیط‌ها و عوامل جامعه‌پذیری، از مباحث مهم اجتماعی و جامعه‌شناسی است و جامعه‌پذیری به این معناست که افراد، شیوه‌ی زندگی را در جامعه‌ی خودشان یاد می¬گیرند، عمل می¬کنند، شخصیتی کسب می¬نمایند و آمادگی عملکرد به‌عنوان عضو جامعه‌ی خودشان را پیدا می¬کنند.

وجود روابط عاطفی در خانواده

نکته‌ی دوم در اهمیت خانواده، بحث وجود روابط عاطفی زیاد در این نهاد مهم و اثرگذار است. هر جا که روابط عاطفی زیاد باشد، آدم‌ها نسبت به همدیگر احساس مسئولیت می‌کنند و برای همدیگر جذابیت پیدا می¬کنند و اگر کجی و نادرستی در رفتارشان ایجاد شود، بیشتر تلاش می‌کنند تا اصلاحش بکنند و خانواده چنین نقش را دارد.

خاستگاه خانواده

یکی از مباحثی که در بحث خانواده در اسلام مطرح می‌شود، بحث خاستگاه خانواده است؛ اینکه چه رویکردهایی درباره پیدایی و شکل‌گیری خانواده وجود دارد و چه دیدگاه‌هایی در بحث‌های علوم اجتماعی و جامعه‌شناسی در این باره موجود است. در تقابل این رویکردها و دیدگاه¬ها با رویکرد اسلام به خانواده، فقط به چند نظریه‌ در این باره اشاره می‌کنم .

رویکرد هرج و مرج جنسی

رویکرد طبیعی و غریزی

رویکرد تقسیم کار

خاستگاه خانواده از منظر اسلام ( رویکرد خانواده گرایی فطری )

نظریه‌ی اسلام در بحث خاستگاه خانواده عبارت است از خاستگاه فطری خانواده یا خانواده‌گرایی فطری. بر اساس نظریه‌ی فطرت که علامه‌ سید محمدحسین طباطبایی(ره) شاید به عنوان اولین در این باره یا لااقل در این یک قرن اخیر در این باره بحث کرده است، در تفسیر گرایش آدمیان به خانواده، بحث‌ انگیزه‌های عاطفیِ دارای منشأ فطری را در گرایش دو جنس به تشکیل خانواده مطرح می‌کند و در این بحث به آیات قرآنی استناد می¬نماید.
 

دیدگاه اسلام به نظریه هرج‌ومرج جنسی
 

اسلام درباره رویکرد‌های مختلف پیرامون هرج‌ومرج‌های جنسی چه نگرشی دارد؟ اسلام هرج‌ومرج جنسی را نمی‌پذیرد و معتقد است که اولاً دوره‌ی اختلالات جنسی صرفاً یک فرضیه است و نه تنها تبدیل به قانون نشده است، بلکه اثبات هم نشده است. ثانیاً بر فرض صحت این فرضیه، دلیلی وجود ندارد که در تاریخ بشر کنونی که فرزندان آدم هستند، چنین اتفاقی افتاده باشد. اتفاقاً روایت ذکر شده از امام صادق (ع) تصریح دارد که هرج و مرج جنسی در بشر کنونی نبود، بلکه اگر هم  هرج‌ومرج جنسی وجود داشت، مختص بشر پیش از تاریخ یا آدمیان نخستین بود. جالب است بدانید که حتی به باور انسان‌شناسان نیز انسان امروزی با آدم‌نماها یا انسان نخستین (کسانی که احتمالا هرج‌ومرج جنسی ¬داشتند)، ارتباط تناسلی نداشت.

استفاده ابزاری از زن در غرب

از نگاه ما، زن دو تا حیثیت دارد و به دو حیث می‌تواند در جامعه حضور و بروز داشته باشد: یکی عبارت است از حیثیت انسانی زن با همه‌ی استعدادهایی که خداوند در وجود او قرار داده است و دیگری حیثیت جنسی و ابزاری بودن زن است (ابزار جنسی). اسلام وقتی‌که از زن سخن می‌گوید، به لحاظ حیثیت انسان‌ بودگی او است و چون انسان است، او را در قالب نقش‌های خانوادگی می‌بیند؛ اما غرب نمی‌تواند بر روی خانواده تأکید بکند، برای اینکه در پی استفاده از زن به‌عنوان یک ابزار است به این معنی که از ظرفیت‌های زیباشناختی و جاذبه‌های جنسی زن استفاده بکند.

رویکرد اسلام به خانواده

بعد از بحث جایگاه، یک بحث مهم دیگری که اینجا باید طرح بشود، این است که اسلام چه رویکردی به خانواده و بحث ازدواج و تشکیل خانواده دارد؟ برای اینکه رویکرد اسلام به‌روشنی و وضوح بیشتری تبیین شود، باید تلاش بکنیم این رویکرد را با رویکردهای دیگر مقایسه کنیم و به همین علت در آغاز به رویکرد مسیحیت درباره ازدواج می‌پردازم و در ادامه آن را با رویکرد اسلام مقایسه می‌کنم تا مشخص شود که تفاوت چقدر است و چه اندازه تعالی فکر راجع به خانواده از نظر اسلام وجود دارد.

رویکرد مسیحیت به خانواده

در اندیشه‌ی مسیحیت، خانواده جایگاه اصلی و اساسی به‌عنوان یک نهاد اصلی ندارد و جالب اینکه ازدواج ذاتاً یک عملی پلید است و اصل بر این است که افراد ازدواج نکنند. طبق آیین مسیحیت، فقط دو دلیل باعث می‌شود که انسان ازدواج بکند: یکی برای حفظ نسل چرا که اگر انسان‌ ازدواج نکنند، چطور می‌تواند بچه بیاورد و چگونه نسل بشر بازتولید بشود؟ به همین علت بود که گفتند ازدواج صورت بگیرد.
یکی دیگر از دلایل ازدواج دفع افسد به فاسد است؛ به این معنی که اگر افراد ازدواج نکنند، ممکن است به زنا بیفتند که عمل بد و شنیعی است و به همین سبب در آیین مسیحیت مقرر شد که افراد ازدواج کنند. با وجود این، ازدواج خودش هیچ تقدسی ندارد و در رویکرد مسیحیت هیچ اصالتی برای ازدواج قائل نشده‌ است.

کفویت در دین

در جلسه‌ی پیش اشاره کردیم که ازدواج و تشکیل در خانواده اسلام، قواعدی دارد و یکی از آن قواعد مهم در بحث تشکیل خانواده در اسلام، مسئله‌ی همسان‌همسری یا به تعبیر فرهنگ قرآنی و دینی ما،  بحث کفویت است. همچنین گفتیم که در میان جوامع و فرهنگ‌های گوناگون، برای همسان‌همسری مؤلفه‌های گوناگونی بیان شده است مثلاً زن و شوهر باید به لحاظ فرهنگی، نژادی، جغرافیایی، تحصیلی، سنّی همسان با همدیگر باشند و شرایط در ریز و درشت دیگر. سؤال ما این بود که آیا اسلام با توجه به اهمیتی که برای خانواده قائل است، این قواعد را برای همسان‌همسری می‌پذیرد یا طرحی نو درافکنده است؟ در پاسخ گفتیم که اسلام اصل همسآن‌همسری را می‌پذیرد و از آن تحت عنوان کفویت یاد می‌کند؛ اما با تعریف و مختصاتی که خودش بیان می‌کند، این اصل را می‌پذیرد. تنها مؤلفه‌ی همسآن‌همسری که در اسلام مورد پذیرش قرار گرفته است، مسئله‌ی کفویّت در دین و اسلام یا به تعبیری کفویّت در ایمان است.

ثمرات خانواده در نگاه اسلام

تأمین شدن نیازهای عاطفی بچه‌ها در خانواده   
 
بازتولید نسل انسانی   

مراقبت و حمایت از فرزندان   

گسترش فرهنگ دینی