خلاصه درس :

مرزبانی از دین و ایمان مردم

بحثم را با آيه¬اي از قرآن كريم شروع می¬كنم؛ خداوند متعال در آيه 200 سوره مباركه آل¬عمران مومنان را به انجام اموري دعوت مي كنند: «يا ايها الذين آمنوا اصبروا و صابروا و رابطو و اتقوا الله لعلهم تفلحون: ای اهل ایمان، (در کار دین) صبور باشید و یکدیگر را به صبر و مقاومت سفارش کنید و مهیّا و مراقب کار دشمن بوده و خداترس باشید، باشد که فیروز و رستگار گردید».

 امام صادق عليه السلام مسئله ربط را تفسير مي¬كنند و مي¬فرمايند: منظور از «رابطوا»، مرزباني است ولی كدام مرزباني؟ مرزباني از مرزهاي خاكي و آبي كه برخي اين كلمه و اين بخش از آيه را به همان مرزبانان تفسير مي¬كنند؟ امام صادق عليه السلام علماي شيعه را مرزبانان دين و ايمان و اعتقادات مردم معرفي مي¬كنند و ذيل اين آيه مي فرمايند: «علما شيعتنا رابطون في سفر الذي لدي ابليس و افاريتوا علمای شیعه ما مرزداران هستند که بر مرزهای ایمان مردم و در برابر ابلیس و پیروانش به مرزداری می¬پردازند».  
مرزباني از چه مرزهايي؟ امام صادق مي فرمايند علمای شیعه باید در مرزهايي مرزباني كنند كه شياطين و اعوان و انصارش از آن مرزهاي اعتقادي به مردم حمله مي¬كنند؛ يعني مرزهاي فرهنگي، دين، ايمان، اعتقاد و زندگي مومنانه مردم «و يمنعونه ان الخروج ان الضعفا شيعتنا: آنان را از هجوم به ضعفای شیعه باز می¬دارند». وظيفه علماي شيعه مرزباني است؛ یعنی همان كاري كه من و شما مي¬كنيم و وظيفه¬مان اين است که بايستيم و از اين شيطايني که حمله كنند و می¬خواهند به ضعفاي شيعه ما ضربه بزنند، ممانعت كنيم.

سلاح مرزبانی

 براي مرزباني به سلاح نياز داريم. وجود نازنين رسول گرامي اسلام صلوات الله عليه در روايتي مي¬فرمايد: ان المومن مجاهد بسيفه و لسانه، مومن همواره جهاد مي¬كند اما يك روز در ميدان مبارزه سخت و جنگ نظامي با سلاح شمشير مي¬جنگد و مبارزه مي¬كند و يك روز ديگر در جنگ نرم و در جنگ فرهنگي با سلاح بيان مبارزه مي¬كند.
سلاح بيان، مهم¬ترين و كاربرد¬ی¬ترين سلاح طلاب و روحانیان در ميدان مبارزه و مرزباني از دين و ايمان و اعتقادات مردم است، لذا امام خميني (ره) در يكي از سخنان خودشان می¬فرمایند که سلاح تبليغات، برنده¬تر از كاربرد سلاح در ميدان¬هاي جنگ است؛ يعني سلاح تبليغات خيلي برنده¬تر از سلاح¬هاي نظامي است، چون با سلاح تبليغات شما مي¬توانيد يك نيرو را آنقدر قدرتمند كنيد كه با كمترين امكانات در مقابل دنيا بايستند؛ اتفاقي كه در دفاع مقدس رقم خورد. همچنین با سلاح تبليغات، دشمن مي¬تواند كاري بكند كه برخي از كشورها و برخي از مردم، با قوي¬ترين امكانات و تجهيزات عاجز و ضعيف باشند و نتوانند كاري انجام بدهند.

فن و مهارت بودن روش سخنرانی

 به اعتقاد ما روش سخنراني و منبر در واقع يك فن و مهارت تخصصي است كه نياز به آموزش¬هاي مفصلي دارد و طلاب بايد به صورت تخصصي آموزش ببينند.

شیوه¬های سخنرانی  

1-    شیوه تقلیدکردن ازسخنرانی های دیگران 
2-    شیوه جمع¬آووری مطالب   

مخاطب شناسی

ضرورت مخاطب شناسی

بحثي كه در اين جلسات محضر شما بزرگواران تقديم می‌کنیم، پيرامون مسئله‌ی روش سخنراني است. اگر يك خطيب و يك سخنران و يك مبلغ بخواهد به‌خوبی حرف‌ و كلامش را به مخاطب ارائه بكند و كلامش در مخاطب اثرگذار باشد، قدم اول شناخت خوب و كامل و دقيق مخاطب است.

تعریف مخاطب¬شناسی

 مخاطب¬شناسي يعني علم به ویژگی‌های روحي و رواني و جنسيتي مخاطب. ما بايد با توجه به رده‌های سني و گروه‌های اجتماعي و مناطق زندگي افراد، مخاطب¬شناسي كنيم و بر اساس مخاطب¬شناسي وارد مراحل بعدي توليد و ارائه سخنراني بشويم.

انواع مخاطب¬شناسی  

 
مخاطب¬شناسی روانشناختی   
مخاطب¬شناسی جامعه‌شناختی   
مخاطب¬شناسی مردم¬شناختی   

  
ویژگی‌های مقاطع سنی   

دوران نوجوانی  

 
یک.دوره انتقال از کودکی به جوانی  
دو.عیب‌جویی وسنت شکنی   
سه. رفتارهای متناقض و گرایش‌های متضاد   
چهار.آغاز اجتماعی شدن   
پنج.ابتکار و ذهن فعال   
شش.بی‌باکی و خطرآفرینی   
هفت.دوران بلوغ   
هشت. بیداری غریزه جنسی و توجه به جنس مخالف   
نه. بحران هویت   
ده. انرژی و نشاط زیاد   
یازده. بروز احساسات مذهبی   
دوازده.پرخاشگری   
سیزده.جهل و خامی   
چهارده.الگوپذیر   

ویژگی‌های دوران جوانی

  
یک.جستجوگری و شکل‌دهی هویت   
دو.دغدغه ایجاد و تحکیم موقعیت شغلی   
سه.ایفای نقش پدرومادری   
چهار.استقلال‌طلبی   
پنج.مسئله ازدواج و تشکیل خانواده   
شش.بی‌تجربگی و خامی   
هفت. ميل به زيبايي ميل به آزادي   
هشت. نداشتن محدوديت نگاه سؤالی به مسائل ديني   
نه. خلاقيت و نوآوري   

ویژگی‌های دوره میان‌سالی  

 
یک.تعقل و تحلیل گری   
دو.تحلیل رفتن جسم   
سه.دغدغه سروسامان دادن به فرزندان   
چهار.همسرداری   
پنج.سرسختی در پذیرش   
شش.توقع بالا از فرزندان   
ویژگی‌های دوران کهن‌سالی   
یک. سستی و ضعف شدید   
دو.حسرت گذشته را خوردن  
سه. عدم پذیرش   
چهار. جوان شدن حرص   
پنج. بالا رفتن توقع و انتظار و محبت توجه   
شش.تجربه بالا   

اتخاذ راهبرد

در ادامه می‌خواهیم عنصر و مسئله راهبرد را مطرح كنيم و در ویژگی‌های مخاطب شناسي هم بعد جامعه‌شناختی را مورد بررسي قرار بدهيم.
راهبرد در واقع «چگونه بگوييم» است. شما در پيام انتخاب می‌کنید كه چه حرفي را به مخاطب بزنيد و در راهبرد مسير انتقال اين حرف را انتخاب می‌کنید و اینکه چطور حرف بزنيد كه اين حرف شما در جان مخاطب بنشيند و در دل او نفوذ كند. به عنوان مثال پزشک براي بچه‌ سرما خورده يا مريض شما تشخيصی می‌دهد و مثلاً می‌گوید گلودرد دارد يا هر مريضي دیگر و يك قرصي را تجويز می‌کند و نسخه‌ای را می‌پیچد. این نسخه در واقع همان پیامی است که شما به عنوان مبلغ برای مخاطب تجویز می¬کنید. به بیانی دیگر شما يك نسخه‌ای تجويز كرديد و می‌خواهید پيامت را انتقال بدهيد. حالا شما در مطب به دكتر مي¬گويید که اين بچه قرص نمی‌خورد. می‌گوید براي اينكه بتواند قرص بخورد، اين قرص را در شربت حل كن. در واقع با حل كردن قرص در شربت، آن قرص را به بچه می‌دهید؛ يعني اينكه شما يك روشی را براي خوراندن آن دارو و پيام تعريف می‌کنید و راهبرد همين است.
به عبارتی دیگر، در سخنراني ديني، منظور ما از راهبرد، روش‌ها و محتواهاي متناسب با دریچه‌های ميل و نقاط اثرپذیری مخاطب در سخنراني جهت انتقال پیام‌های اثرگذار است. شما پیام‌هایي را انتخاب كرديد و می‌خواهید اين پيامتان را به جان مخاطب بنشانيید، به‌مثابه آن قرصي که با حل کردن در شربت، می‌خواهید به بچه‌ای بدهيد تا بخورد. برای این منظور، بايد بنشينيد و فكر كنيد که من در انتقال اين پيامم، از چه روش‌ها و محتواهايي استفاده بكنم كه متناسب با دریچه‌ی ميل مخاطبم باشد و او بپذيرد و بپسندد و از آن دريچه، كلام و پيام خودم را به آنان منتقل بكنم.
 هر كسي و هر مخاطبي دریچه‌های ميلي و تمايلاتي دارد. در روايت است كه امام علیه‌السلام می¬فرمايد «ان للقلوب شهوتا و ادبارا»، قلب مردم يك سري تمايلات و يك سري مخالفت‌ها و بازدارندگی‌ها دارند و در ادامه می‌فرمایند «فاعطتوها من قبل شهواتها»، اگر می‌خواهید سراغ قلبش برويد و آن پيام را به جانش بنشانيد و كلامتان در دلش بنشيند و اثرگذار باشد و او عمل بكند، کج‌سلیقگی نكنید و اين پيامت را از طريق تمايلاتش به جانش بنشانید. حضرت با صراحت می‌فرماید سراغ دریچه‌های ميل مخاطبانتان برويد. مخاطب شما يك جور حرف‌ها و يك جور بیان‌ها را می‌پسندد و يك جور حرف‌ها و بیان‌ها را نمی‌پسندد. شما بايد آن چيزهايي را كه می‌پسندد، پيدا كنيد و در واقع راهبردها را براي انتقال اين پيامي كه می‌خواهد در دل مخاطب اثرگذار باشد، پيدا كنيد.
در راهبرد ما به دنبال «چگونه بگوييم» هستيم و «چه بگوييم» در پيام بود. ما در «چه بگوییم» نسخه را پيدا كرديم و برای اینکه مطلب را به مخاطب منتقل كنيم، بايد مخاطب را بشناسيم. چرا؟ به خاطر اينكه با تغيير مخاطب، راهبردها هم عوض می‌شود و ديگر هر طيف مخاطبي، هر سنخ مخاطبي و هر گروه از مخاطبان يك جور دریچه‌های ميل ندارند و طبیعتاً راهبردها هم به ازاي آنان عوض خواهد شد.

انواع راهبردها

   
راهبردهای روشی   
راهبردهای محتوایی