خلاصه درس :

آشنایی با فرق اهل سنت

1) فرق کلامی اهل سنت

 در ابتدا بحث، فرق کلامی اهل سنت که درذیل مباحث اعتقادی مطرح  می‌شودرا بیان می کنیم.
 ما فرقی که در اهل سنت داشتیم یک عده ای از آنها از بین رفتند فرقی مثل عثمانیه، مثل مرجئه، مثل جهمیه و حتی معتزله اینها دیگر از بین رفتند. ولی برخی فرق الان هنوز وجود دارند و این مذهب کلامی هنوز در بین اهل سنت رواج دارد. همان طور که مستحضر هستید اهل سنت یک مذهب فقهی دارند که مذاهب معروف اربعه است، مالکی، شافعی، حنبلی و حنفی، در کنارش هر کدام از این مذاهب فقهی یک مذهب کلامی هم دارد. مثلاً اشعریند، مثلاً ماتریدی هستند و مواردی که خدمت شما عرض خواهیم کرد.

مکتب معتزله  
مکتب اشاعره   
مکتب ماتریدیه  
مکتب اصحاب حدیث   

پراکندگی جغرافیایی اهل سنت در ایران

 اگر بخواهم یک جغرافیایی از پراکندگی اهل سنت در کشورمان خدمت دوستان ارائه بدهیم کشور را به دو قسمت شرقی و غربی تقسیم بکنیم شرق کشور که استانهایی مثل سیستان و بلوچستان و خراسانات بشوند اینها از لحاظ کلامی ماتریدی هستند اینها که عرض شد و از لحاظ فقهی حنفی هستند، حالا با شدت و ضعفهایی که وجود دارد و اختلافاتی که بینشان هست، غالب این است حنفی و ماتریدی هستند.
در غرب کشور استانهایی مثل کردستان مثل کرمانشاه، مثل آذربایجان غربی اینها از لحاظ فقهی شافعی هستند و از لحاظ کلامی اشعری هستند. جنوب کشور مثلاً استانهایی مثل بوشهر، جنوب فارس و این حدودها اینها از لحاظ فقهی شافعی هستند، از لحاظ کلامی تقریباً نگاه سلفیت معتدل را دارند، این جغرافیایی بود از کشور خودمان.

2)مکاتب ومذاهب فقهی اهل سنت

در ادامه وارد بحث مکاتب و مذاهب فقهی اهل سنت می‌شویم. مذاهب فقهی اهل سنت آنها را باز دو دسته بکنیم مذاهب غیر مشهور که تقریباً از بین رفتند و مذاهب مشهورمثل مذهب حسن بصری، ابن ابی لیلا، اوزاعی، سفیان صوری، طبری و مذاهب زیادی که از بین رفتند ولی چهار مذهب فقهی هنوز وجود دارند

مذهب حنفی

شافعی

مالکی 

حنبلی

3) فرق صوفی اهل سنت

فرق تصوف در اهل سنت بسیار زیاد است بعضی از آنها از بین رفتند بعضی ها هنوز وجود دارند و اختلافات شدیدی در شمارش این فرق وجود دارد از بیست سی تا فرقه شروع می‌کنند بعضی ها تا صد تا فرقه اینها را می‌رسانند، تقریباً تا اواخر قرن سه، صوفی ها از علمای دین شمرده می‌شدند و مرزبندی خاصی با عالمان دیگر دین و فقها نداشتند تا اینکه کلاسهای درسهایی شروع کردند صوفیان و از کلماتی مثل بحث سر و عشق و عزلت و اینها سخن گفتند و اینها باعث شد که خطشان با خط فقها زاویه دار بشود که معروف است احمد حنبل از اولین کسانی بود که در مقابل آنها موضع گرفت بعد ابن جوزی در کتاب  تلبیس ابلیس در قرن هفت نوشت بعد از او ابن تیمیه مخالفت کرد و الان هم وهابیت مخالفت شدیدی با صوفیه دارند. عرض کردیم فرق خیلی بسیار زیاد است نمی‌توانیم در حد یکی دو جلسه بیان کنیم، ولی به عنوان نمونه چند تا فرقه مهم صوفی که پیروانی دارند خدمت شما عرض می‌کنیم.

فرقه صوفی چشتیه

فرقه صوفی قادریه   
فرقه صوفی سهروردیه   
فرقه صوفی شاذلیه   
فرقه صوفی نقش بندیه   

بررسی تفکر وهابیت

سفر محمدبن عبدالوهاب به مکه ومدینه

در ادامه مباحث بحث سلفیه رسیدیم به بحث وهابیت، تفکر وهابیت توسط محمد بن عبد الوهاب که زاده عنینه حجاز است به وجود آمد، برادر و پدرشان از علمای حنبلی شهر بودند در بیست سالگی یک سفری می‌کند به مکه و مدینه و با تفکرات ابن تیمیه آشنا می‌شود. بعد از چند سال درس خواندن به زادگاه خودش بر می‌گردد و شروع می‌کند عقاید خودش که بخشی از ابن تیمیه گرفته بخشی عقاید خودش بود تبلیغ کند. خوب کاملاً با او مخالفت می‌شود هم توسط پدر و برادرش، حتی برادرش در ضدش یک کتابی می‌نویسد هم توسط علمای دیگر، به خاطر همین مجبور می‌شود هجرت کند از زادگاه خودش و به چندین شهر دیگر برود.

ملاقات محمدبن عبدالوهاب با محمد بن صعود

ایشان هر جایی که وارد می‌شد وقتی مباحث و عقاید خودش را مطرح می‌کرد با مخالفت علمای بلاد مواجه می‌شد به خاطر افراطی بودن تفکراتش، ولی بالاخره بعد از چند سال پدرشان فوت می‌کند و ایشان در شهر حریملا دعوت خودش را علنی می‌کند. و بعد هم به عیینه زادگاه خودش بر می‌گردد و اولین فتوا را در تخریب قبور می‌دهد که تخریب قبر زید بن خطاب برادر جناب عمر بن خطاب خلیفه دوم دستور تخریب قبر ایشان را می‌دهد و موجب درگیری هایی می‌شود حاکم آن منطقه دستور می‌دهد یا ایشان را بکشید یا از شهر بیرونش کنید که بالاخره ایشان به سمت درعیه حرکت می‌کند و آنجا در شهر درعیه ملاقاتی بین محمد بن عبد الوهاب و محمد بن صعود انجام می‌شود که این دیدار و این توافق باعث می‌شود که حکومت اول وهابیت پایه گذاری بشود.
محمد بن عبد الوهاب شخصیت علمی بوده، محمد بن صعود حاکم بوده، اینها با توافقی که با هم می‌کنند باعث می‌شوند این تفکر وهابیت آغاز بشود و گسترش پیدا کند.
بعد از یک مدتی اینها همان تفکرات محمد بن عبد الوهاب که تفکرات افراطی بود شروع می‌کنند ادامه بدهند، به مناطق مختلفی به بهانه شرک و کفر حمله می کنند  که بسیاری از اعمال مسلمین را شرک و کفر معرفی می‌کردند.
 در سال هزار و دویست و سی و سه دوره اول وهابیت از بین می‌رود و تمام می‌شود.

دوره سوم وهابیت

 دوره سوم وهابیت که هزار و سیصد و نوزده هجری قمری شروع شد و تا الان ادامه دارد توسط عبد العزیز بن عبد الرحمان آغاز شد، خوب عبد العزیز یک جوان نوزده ساله ای بود، خیلی قدرت طلب بود، در این دوره نقش انگلیس را ما در پیدایش وهابیت به خوبی مشاهده می‌کنیم انگلیس برای مقابله با امپراطوری عثمانی آمد و از عبد العزیز بسیار حمایت کرد، تا امپراطوری عثمانی را زمین بزند جریانهای فکری و سیاسی مختلفی در درون خود وهابیت رشد کرده، جریانهایی مثل اخوان التوحید، جریان جامیه، اخوانیه قطبیه یا سروریه، اینها همه جریانهای درون وهابیت هستند که اختلافات زیادی هم با هم دارند، دوره سوم وهابیت هنوز ادامه دارد، فرزندان عبد العزیز هنوز بر حکومت هستند آخرین پادشاهشان سلمان هنوز فرزند بلا فصل عبد العزیز هست، حکومت الان حکومت پادشاهی، همانجور که عرض شد در دست فرزندان عبد العزیز است که از طایفه و نوه های محمد بن صعود است و بحث مقام فتوا و مسائل شرعی دست آل شیخ هست که از نوه های محمد بن عبد الوهاب حساب می‌شوند.
 این نکته لازم و ضروری است تفکراتی مثل تفکرات وهابیت را که خدمت شما عرض کردیم ربطی به اهل سنت ندارد، و خود اهل سنت هم این تفکر را جز خودشان نمی‌دانند ولی چون در ادامه مبحث سلفیت بود این را خدمت شما عرض کردیم.